Na een reis van 20 uur land ik in Guatemala City. Het voelt meteen goed en zelfs vertrouwd om voor de tweede keer dit jaar hier te zijn. Don Bayron wacht me enthousiast op en de vermoeidheid verdwijnt even naar de achtergrond. Ik wil nog protesteren, maar hij neemt tevergeefs mijn bagage over en leidt me naar zijn knalrode Toyota, die ik meteen herken van eerder dit jaar. We hebben 40 km te gaan tot Antigua, waar Oscar en Wilfrido me verwachten, maar door het drukke verkeer duurt de rit ruim drie uur. Don Bayron klaagt al lachend over hoe stresserend rijden in de stad is. We praten, luisteren naar muziek en zodra ik besef hoe lang het nog duurt, dommel ik in.
Weerzien
Rond 21u komen we aan in Antigua. Een blij weerzien met Oscar en Wilfrido die net terug zijn van enkele dagen in Santa Avelina (waar de coöperatie Maya Ixil haar uitvalsbasis heeft en waar Ray&Jules ook mee samenwerkt). We gaan snel iets eten, maar door de vermoeidheid struikel ik over mijn woorden en mix onverstaanbaar Spaans, Frans en Engels. Tijd om naar bed te gaan—Oscar en Wilfrido zien het en we rekenen af. De volgende ochtend vertrekken we richting Quetzaltenango (Xela in de volksmond) om Doña Olga, haar dochter Alejandra en kleindochter Isabella te bezoeken. De rit van 160 km neemt een hele dag in beslag— de Guatemalteekse wegen en de stops.
spectaculaire landschappen en levendige dorpen
Wilfrido en Oscar besluiten een omweg langs Lago Atitlán te maken, een prachtige plek die ik in 2021 bezocht en me meteen enthousiast maakt. We doorkruisen spectaculaire vulkanische landschappen en levendige dorpen vol kleur, geur en drukte die we in Europa niet kennen. Terwijl ik geniet en aan het taalbad wen, luister ik naar Oscar en Wilfrido, gepassioneerd pratend over koffie. Onderweg bellen we naar doña Olga, het wordt laat en we beslissen om bij haar in Xela te blijven die avond en de volgende ochtend pas naar San Florencio (de boerderij) te gaan. Het is een warm weerzien met doña Olga en Alejandra. We bestellen pizza’s. Fijne avond. Wilfrido dropt Oscar en mij in het hotel en ik val snel in een diepe, korte slaap.
Geanimeerde gesprekken over koffie wisselen elkaar af met prachtige landschappen
De volgende ochtend vertrekken Doña Olga, Alejandra, Isabella, Oscar en ik vroeg met haar pick-up. Het weer blijft wisselvallig. Zodra we de stad verlaten, overvalt de natuur ons. We stoppen af en toe voor een foto en praten bij. Alejandra wijst ons op de vele toegetakelde straathonden. Wanneer we een grote bruine hond met een open wonde rond zijn oog zien, krijgt ze tranen in haar ogen. Ze vraagt Oscar te stoppen bij een apotheek, koopt medicijnen en een stuk brood. Pas nadat ze erop toeziet dat de hond het opeet, rijden we verder.
En dan duiken de eerste koffiestruiken op, hun rode bessen glanzend klaar voor de eerste pluk. Niet veel later slaan we de weg in naar Finca San Florencio. Ik voel oprechte opwinding—het is hier zó mooi, zó vredig. We zijn er!
We laden de camionette uit, met voorraden voor een heel leger. Maria komt ons tegemoet en omhelst iedereen warm. Ze helpt bij het onderhoud van de boerderij en, ondanks haar handicap, is ze duidelijk zot van Olga, Alejandra en Isabella. We maken samen vuur, begroeten de vele honden die ze opvangen en genieten van een ontbijt met verse koffie.
We leggen onze spullen in de kamers en trekken dan naar de beneficio, waar de bessen gewassen worden. Daar ontmoeten we Benancio, de finca-manager. We helpen hem met het wassen van de eerste koffie en praten over zijn werk. Al snel komt het gesprek op salarissen—het lijkt erop dat er een loonverschil is tussen mannen en vrouwen. Oscar en ik luisteren en besluiten dit later met Olga te bespreken.
Benancio neemt ons mee naar de plukkers. We ontmoeten Maria’s moeder en haar nichtje, die al sinds 6 uur aan het werk zijn. Eerst zijn ze verlegen, maar al snel vragen ze nieuwsgierig wie we zijn en wat we hier doen. Ze zien er prachtig uit in hun kleurrijke kledij tussen de koffiestruiken. Het nichtje wil niet op de foto en duikt weg, een zware zak op haar rug, behendig afdalen op de steile helling. Oscar en ik helpen nog even met plukken en keren daarna terug om Benancio te assisteren bij het ontpulpen en wassen van de bessen.
Er wordt geroepen dat we aan tafel kunnen. Olga en Alejandra verwennen ons opnieuw met de heerlijkste gerechten. Ik kan de namen niet allemaal onthouden, maar proef vooral dingen die ik nooit eerder at. Wat een gastvrijheid!
Na de maaltijd sta ik erop om af te wassen. Maria observeert me en lacht stiekem, maar wanneer ik haar aanspreek, wordt ze verlegen en draait zich om. Het afwassen gebeurt in een lage pompsteen—of misschien zijn wij Europeanen gewoon te groot—met koud, vers rivierwater. Ze hebben hun eigen methodes, en als ik Maria’s pretoogjes zie, besef ik dat ik nog wat te leren heb.
Nadien wandelen we naar de boerderij van tante Alba. In februari kochten we 1400 kg van haar koffie, en dit jaar zouden we haar hele oogst kopen. samen met die van doña Olga hebben we dan bijna voldoende om het jaar te bufferen. Alba herkent me, evenals haar dochter Betty, die samen de finca runnen.
Alba vraagt of ik haar koffie wil kopen, met dezelfde vurige blik als in februari. Ik knik, en ze valt me in de armen. Doña Alba is in de 70, haar man is overleden en haar andere dochter woont in Xela. Ze is gelukkig hier met Betty, haar dieren en de voeten in de aarde. Haar blik bevestigt dit. Die 2 vrouwen zo alleen op deze afgelegen boerderij, wat een eenvoud en tegelijk voelt dit zo straf en groots aan. Zelf zegt doña Alba dat ze nergens anders zou willen oud worden.
We stappen terug en rapen opnieuw het afval op langs de weg, net als in februari. Het begint te regenen, maar de temperatuur blijft warm.
onze impact, meteen duidelijk
Terug in San Florencio praten we met doña Olga over de salarissen en het bio-label. Ik besef hoe relatief alles is. Het is hun realiteit waarmee zij hebben geleerd wat haalbaar en leefbaar is. De plukkers, meestal vrouwen, worden minder betaald omdat hun werk als lichter wordt beschouwd. De mannen, die zwaarder werk doen, krijgen iets meer. Sinds wij kopen, heeft Olga de salarissen kunnen verhogen, waardoor ze meer werkkrachten heeft kunnen aantrekken. Ze is nu competitief vergeleken met omliggende fincas. Dankzij de goede prijs die Ray&Jules betaalde, kon ze ook twee kettingzagen kopen. Tot dusver werd alles met de machete gedaan. Tijdsintensief, erg zwaar werk en vooral: begin maar eens 40 hectare aan “wild life” bij te houden met wat machetes. Er is duidelijk hard gewerkt op de plantage, we zien verschil; er is meer licht, de koffieplanten hebben opnieuw meer ruimte en er is meer gesnoeid.
Toen ik in februari vroeg wat doña Olga en Alejandra’s grootste zorgen waren, noemden ze het tekort aan arbeidskrachten en de onzekerheid over de prijs van de koffie. Ik stel doña Olga dezelfde vraag en ze zegt dat haar grootste uitdaging nu is de productiviteit van de planten te verhogen. Ik vraag of ze zich nog herinnert welk antwoord ze acht maanden geleden gaf. Ze kijkt me aan en glimlacht: "Alles verandert als je een goede prijs voor je koffie krijgt en weet dat het volgend jaar ook zo zal zijn. Sinds februari wisten we dat Ray&Jules onze koffie zou kopen, we hadden meer geld door de goede prijs en daardoor konden we weer dromen van investeringen en kwaliteit."
Alles verandert als je een goede prijs krijgt voor je koffie en je weet dat dit het jaar nadien ook zal zijn
zorgen over de bio-transitie
We bespreken ook de bio-transitie, die duidelijk wonden heeft geslagen ... Doña Olga stapte mee in het proces voor het biolabel, maar verloor zoveel van haar oogst en inkomen dat ze dit risico niet opnieuw wil nemen. Ze begrijpt de vraag, maar weet niet goed hoe ze eraan moet beginnen. Door de lage opbrengst van de koffie woont ze al jaren niet meer op de finca, maar in Xela, waar ze als leerkracht werkt. In het weekend is ze hier, maar een bio-transitie vraagt om expertise en nauwgezette opvolging, en die heeft ze op dit moment niet. Ze wil eerst de productiviteit terug naar het oude niveau. Ik knik. Het is belangrijk dat wij uit het Westen aandachtig luisteren naar verhalen die in een andere context spelen. Het is mooi om te zien dat haar grootste zorgen van 8 maanden geleden (tekort aan arbeidskrachten en onzekerheid over de prijs) nu zijn verschoven naar de focus op het gezonder maken van de koffieplanten zodat ze meer opleveren.
Ondanks de duisternis en regen stel ik voor een wandeling te maken. Olga blijft thuis, maar Alejandra, Oscar, Isabella en ik gaan naar buiten. We klimmen de plantages op via kleine padjes. Alejandra vertelt over de bloemen, de bomen en planten en tovert met allerlei wetenschappelijke namen en variëteiten. Oscar die agronoom is, kan goed volgen, maar ik haak wat af. Het wordt me iets te specifiek. Ik wandel voorop met Isabella, die vol enthousiasme vertelt over haar balletlessen. We maken wat danspasjes, geven honden avocado’s en lachen om Oscar en Alejandra die ons niet kunnen bijhouden.
Het wordt snel donker, Isabella wordt bang, dus keren we terug. Er wacht een heerlijke maaltijd en een fles tequila. Isabella stelt voor om UNO te spelen en we hebben de beste avond samen. Het gelach moet tot ver in de vallei gehoord zijn. Hoe mooi is dit? Die nacht slaap ik niet goed door de intense gesprekken, de tequila, het geblaf van de honden en gekraai van de hanen.
De volgende ochtend word ik wakker van een grotesk vogelconcert. Het doet me denken aan mijn vorige bezoek, maar ik ben opnieuw onder de indruk. Ik sta op en ga naar de grote bamboes op de patio en zet me neer op de grond. Heel wat kolibries vliegen af en aan. Na het ontbijt regelen Olga en Alejandra wat zaken met de plukkers, Benancio en de honden. Ik wandel wat rond, probeer wat neer te schrijven en maak foto’s en filmpjes voor het thuisfront. De vermoeidheid overvalt me – weinig slaap, de reis, de andere taal en de constante drang om alles in me op te nemen. Wat een paradijs. Op de terugweg vertelt Olga dat ze bijna met pensioen gaat en zich dan volledig op de koffie wil focussen. Ze klinkt vastberaden.
Later vertelt Alejandra dat ze haar moeder's wens om zich volledig op de koffie te richten niet in twijfel trekt, maar zich wel zorgen maakt over de eenzaamheid op de finca. Het is er zo stil, en ze denkt dat haar moeder dit onderschat. Na weer 3 uur in de auto komen we in Xela aan, waar Olga een ‘eenvoudige’ maaltijd klaarmaakt. Wilfrido, Don Bayron, een nichtje en de zus en man van Alejandra schuiven aan. Het is een gezellige boel en Wilfrido maakt ons een heerlijke tas koffie.
Wanneer het tijd is om afscheid te nemen, laat ik koffie en chocolade achter, probeer wat mooie woorden te zeggen (al kan ik nauwelijks meer praten van de vermoeidheid). Het afscheid is warm en hartelijk. Een diep gevoel van dankbaarheid dat in alle richtingen schiet, is voelbaar. Dona Olga neemt me vast met heel haar lichaam en knijpt lang in m’n armen. Don Bayron, Oscar en ik vertrekken voor de lange rit terug naar Guatemala City.
Dit moment is zo betekenisvol voor mij, voor Ray&Jules, voor onze klanten en zeker voor deze drie krachtige vrouwen
Na mijn eerste bezoek aan Doña Olga, Alejandra en Isabella in februari dit jaar, kwam dit tweede bezoek sneller dan verwacht. Hoe dingen soms spontaan op je pad komen en kansen zich aandienen. Het was waardevol om elkaar weer te zien na zo'n korte tijd. Het contact was warmer, oprechter en vertrouwder. De voorzichtigheid van februari was verdwenen, en de gesprekken waren open en eerlijk. We hebben veel gelachen met deze drie generaties vrouwen aan hun keukentafel, met kaarten, tortillas en tequila. Dit alles is zo betekenisvol voor mij persoonlijk, voor Ray&Jules als bedrijf, onze klanten die de koffie met dit verhaal drinken, en zeker voor deze drie krachtige vrouwen wiens bloed de kleur en de spirit van koffie draagt (zoals ze zelf zeggen 😊). De volgende dag wachten Oscar en ik op de vlucht naar Managua, Nicaragua. Een onbekend avontuur voor ons beiden. Ik slaap die
nacht in een hotelkamer en voor het eerst slaap ik echt goed!
