Een uitnodiging die alles in beweging zette
Enkele maanden geleden kreeg ik een uitnodiging van This Side Up, onze partner voor verschillende koffies. Ze stelden een reis voor naar Ethiopië. Natuurlijk was ik meteen getriggerd - we hebben immers een koffie uit dat land: Fruity Franny. Extreem lekker maar, we weten weinig over de oorsprong of het verhaal achter de koffie. De reis voelde als de perfecte kans om de herkomst van Fruity Franny “proper” te krijgen. Om nieuwe samenwerkingen te verkennen, de mensen achter de koffie te leren kennen en hun gezichten en verhalen mee te nemen naar jullie, onze klanten.
Maar evengoed was ik razend nieuwsgierig naar dit land - Ethiopië, waar het allemaal begon en dat nog steeds wordt beschouwd als de bakermat van de Arabica-koffie. De naam Kaffa zou zelfs aan de oorsprong liggen van het woord coffee (via het Arabische qahwa en het Turkse kahve).
Een reis naar de pure essentie
En zo vertrokken we - een vrolijke bende: drie mensen van het TSU-team, twee branders (waaronder ikzelf) en een documentairemaker. Het programma was stevig: eerst bezochten we de boeren in Sheka, onder de bezielende leiding van Gidhé. Daarna trokken we naar de Yirgacheffe-regio, waar de charismatische Tsedenia van het koffiebedrijf Mocca ons rondleidde.
Ik zag al vele koffieplantages en ontmoette heel wat mooie mensen. Ik vind het heerlijk om ondergedompeld te worden in andere culturen, te luisteren naar verhalen, te kijken naar hoe mensen leven en hoe koffie hun leven kleur en hoop geeft. Het verbaast me telkens weer hoe geïnspireerd ik terugkom, ook al zijn die reizen best vermoeiend en intens. Toch was dit anders. Indringender. Puurder. Alles ademt authenticiteit en verbondenheid - met de natuur, met elkaar, met de tijd. Alsof ik dichter kwam bij de ziel van koffie zelf.
“Nu Bunna Tetu” – de ziel van Ethiopische gastvrijheid
Koffie is er een levend ritueel. Misschien heeft het ermee te maken dat Ethiopië nooit gekoloniseerd werd en daardoor zoveel van zijn tradities heeft kunnen bewaren. Het Ethiopische koffieritueel Nu Bunna Tetu betekent letterlijk “kom, laten we koffiedrinken”, en is daar een prachtig voorbeeld van: een ceremonie die niet alleen draait om het zetten van koffie, maar om verbinding. Om aandacht. Om even stil te vallen.
De koffieceremonie vormt een essentieel onderdeel van het sociale leven. Familie, vrienden en buren komen samen om te praten, te lachen, te delen en gewoon samen te zijn.
Het begint met de geur. De gastvrouw (meestal een vrouw van het gezin) wast de groene koffiebessen en roostert ze in een pan boven een open vuur. Terwijl de bonen langzaam donker worden, vult de ruimte zich met een diepe, aardse geur. De gastvrouw laat de gasten vaak de geurende rook opsnuiven — een symbolisch moment dat de zintuigen opent en iedereen samenbrengt.
Na het roosteren worden de bonen met de hand fijngestampt in een vijzel en vervolgens gekookt in een jebena, een traditionele kleien koffiekruik met een lange hals. De koffie wordt drie keer gezet, waarbij elke ronde zijn eigen betekenis heeft. Het weigeren van een kopje wordt als onbeleefd beschouwd. De ceremonie gaat vaak samen met het branden van wierook en het serveren van geroosterde granen of popcorn.
Rond de jebena wordt er veel gepraat en gelachen. Vrouwen delen verhalen, roddels, dorpsnieuws of levenswijsheid. Tsedenia zegt me hierover: “Women usually talk about their social issues. It is women’s private time. Kids are asked to go out to play. Men are usually not part of that moment”.
Er wordt geen gebed uitgesproken — het ritueel is niet religieus — maar de sfeer is bijna spiritueel. Soms klinkt er zachte muziek, soms alleen het knisperen van het vuur en het lachen van kinderen. De wereld mag dan razen, maar hier rond de jebena wordt er vertraagd en verbonden.
Tijdens onze bezoeken aan dorpen en koffieboeren kregen we meerdere keren de kans om dit ritueel van dichtbij mee te maken. Wat er gebeurt is moeilijk in een tekst te gieten. Het dagelijks samenkomen rond koffie is zo puur, zo vanzelfsprekend en daardoor zo krachtig. Het gaat dan niet langer om koffie, maar om het intermenselijke – diep verankerd in tradities en generaties.
Daar word je stil van. En tegelijk voel je hoe luid de stilte kan spreken — in het land waar koffie zijn eerste adem vond.
